در این مقاله قرار است با هم مروری بر چهار دوره از مذاکرات ایران در دوره اخیر داشته باشیم؛ مذاکراتی که بین ایران و آمریکا پس از ریاست جمهوری ترامپ اتفاق افتاد. می‌خواهیم بررسی کنیم که در هر دوره چه گفت‌وگوهایی صورت گرفت، موضع فعلی رهبری چگونه است و شرایط آمریکا در این مذاکرات چه تأثیری داشته است.
ابتدا برای شروع و پیش از آنکه درباره تأثیرات اقتصادی مذاکرات صحبت کنیم، نگاهی دقیق به چهار دوره مذاکرات می‌اندازیم.
دور اول مذاکرات
دور اول مذاکرات در ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ در مسقط اتفاق افتاد. این دور، نقطه آغاز مذاکرات پس از وقفه‌ای طولانی بین ایران و آمریکا بود. تیم مذاکره‌کننده ایران و تیم مذاکره‌کننده آمریکا با میانجیگری عمان در مسقط گرد هم آمدند و مذاکرات را به‌صورت غیرمستقیم پیش بردند.
در این مذاکرات، ایران تأکید داشت که باید تصمیمی حقوقی گرفته شود تا آمریکا تحریم‌های گذشته را مجدداً اعمال نکند. از سوی دیگر، آمریکا اصرار می‌کرد که ایران باید فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم خود را کاهش دهد و به سطوح تعیین‌شده در دوره قبلی برجام، یعنی ۳.۶۷ درصد، بازگردد. به‌طور کلی، فضای این دور از مذاکرات کمی پرتنش بود و هر دو طرف هنوز نسبت به انعطاف طرف مقابل مردد بودند؛ نمی‌دانستند که آیا طرف دیگر واقعاً تمایلی به توافق دارد یا خیر.
دوره دوم مذاکرات در روم و در تاریخ ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ برگزار شد. در این دور، موضوع اصلی مذاکرات، غنی‌سازی اورانیوم ایران برای انرژی اتمیبود. ایران به آمریکا اعلام کرد که غنی‌سازی تا ۲۰ درصد را برای اهداف پزشکی و صنعتی ادامه می‌دهد و به هیچ‌وجه حاضر به کنار گذاشتن این حق نیست. اما آمریکا، از سوی دیگر، اصرار داشت که توقف غنی‌سازی بالای ۳.۶۷ درصد باید با سرعت بسیار بالایی انجام شود و بر مواضع خود پافشاری می‌کرد.
همچنین، بحث بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد، که ایران خواستار محدود کردن دسترسی‌های آژانس بود، اما آمریکا با این موضوع مخالفت می‌کرد. از طرف دیگر، مسئله حمایت ایران از گروه‌های فعال در منطقه نیز باعث شد که دور دوم مذاکرات با دشواری بیشتری پیش برود.
دوره سوم مذاکرات در مسقط و در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ برگزار شد. در این جلسه، هر دو طرف تلاش کردند تا به توافقات فنی نزدیک‌تر شوند. برای مثال، ایران پیشنهاد داد که چند رآکتور هسته‌ای صلح‌آمیز بسازد تا نشان دهد که هدفش تنها انرژی هسته‌ای است و نه سلاح هسته‌ای. آمریکا این حرکت را مثبت ارزیابی کرد، اما آن را کافی ندانست و خواستار کاهش سریع‌تر میزان غنی‌سازی و اجرای بازرسی‌های سختگیرانه‌تر شد.
به‌طور کلی، اختلافات درباره سانتریفیوژهاهمچنان پابرجا بود، زیرا ایران اصرار داشت که از آنها استفاده کند، اما آمریکا با این موضوع مخالفت می‌کرد.
دور چهارم مذاکرات در شهر رم و در تاریخ ۱۲ اردیبهشت برگزار شد. در حالی که مذاکرات تا این مرحله نسبتاً خوب پیش رفته بود، اما در دور چهارم تنش‌ها افزایش یافت. آمریکا در این فاصله چندین شرکت ایرانی در بخش نفت و گاز را تحریم کرد و این اقدام باعث شد واکنش تندی از سوی ایران صورت بگیرد. ایران اعلام کرد که در صورت عدم لغو این تحریم‌ها، مذاکرات را متوقف خواهد کرد. این موضوع موجب شد جلسه بدون نتیجه نهایی به پایان برسد.
نکته دیگری که در این جلسه مطرح شد، بحث حمایت ایران از گروه‌هایی مانند حزب‌الله در منطقه بود. ایران در پاسخ تأکید کرد که این مذاکرات هسته‌ای است و ارتباطی به موضوعات دیگر ندارد. به همین دلیل، دور چهارم مذاکرات بسیار پرتنش بود و میزان خوش‌بینی نسبت به پیشرفت مذاکرات تا حدودی کاهش یافت.
دور پنجم مذاکرات
دور پنجم مذاکرات در رم و در تاریخ ۲۵ اردیبهشت برگزار شد. در این دور که با حضور تیم‌های فنی ایران و آمریکا انجام شد، فضای مذاکرات حرفه‌ای‌تر بود و هر دو طرف پیشنهاداتی ارائه کردند تا توافق را پیش ببرند. برای مثال، یکی از پیشنهادها ایجاد یک اتحادیه منطقه‌ای برای تأمین اورانیوم بود؛ به این صورت که اورانیوم با میزان غنی‌سازی مورد نظر آمریکا، تحت نظارت منطقه‌ای تولید شود.
اما اختلاف اصلی همچنان بر سر موضوع غنی‌سازی باقی بود. آمریکا مثل سابق اصرار داشت که غنی‌سازی باید متوقف شود، در حالی که ایران به هیچ‌وجه حاضر نبود از حق غنی‌سازی خود کوتاه بیاید. اگرچه مذاکرات به پیشرفت‌های فنی و توافق نهایی نرسید، اما طرفین اعلام کردند که به جلسات بیشتری نیاز است و امیدوارند بتوانند این اختلافات را حل کنند. با این حال، چالش‌ها هنوز پابرجا هستند.
تا اینجا پنج دوره از مذاکرات را با هم بررسی کردیم. از اینجا به بعد می‌خواهیم درباره موضع رهبری و حواشی مذاکرات صحبت کنیم و در نهایت تأثیرات اقتصادی این مذاکرات را تحلیل نماییم.
موضع رهبری
در سخنرانی ۳۰ اردیبهشت، رهبر فرمودند که آمریکا در حال سلب حق غنی‌سازی از ایران است. این نشان‌دهنده عمق بی‌اعتمادی موجود است و هشدار دادند که اگر آمریکا فشار بیش از حد برای محدود کردن یا حذف غنی‌سازی ایران وارد کند، ممکن است کشور مجبور به بازگشت به شرایط قبلی شود – همان سناریوهای نامطلوبی که در پادکست‌های پیشین به آنها اشاره کردیم و تأثیرات منفی‌اش بر بازار بورس، طلا و دیگر بخش‌های اقتصادی.
موضع آمریکا
از سوی دیگر، ترامپ در اظهارات اخیر خود با اشاره به اینکه “زمان برای ایران در حال اتمام است” و اینکه “مذاکرات به خوبی پیش می‌رود”، نشان داده که تمایل به پیشبرد مذاکرات دارد. اما تهدیدهای نظامی مکرر آمریکا و اشاره ترامپ به “گزینه‌های مختلف روی میز” نشان می‌دهد که شاید این آخرین فرصت برای بهبود روابط در دوره ترامپ باشد. شکست مذاکرات می‌تواند ریسک‌های سیاسی و اقتصادی قابل توجهی برای ایران به همراه داشته باشد.
موضع دیگر مسئولان ایرانی
آقای عراقچی (سخنگوی تیم مذاکره‌کننده) تأکید کرده که ایران از حق غنی‌سازی خود کوتاه نخواهد آمد. این موضع نشان می‌دهد در صورت اصرار آمریکا بر غنی‌سازی صفر درصد یا محدودیت ۳.۶۷ درصدی، احتمال رسیدن به توافق بسیار کم است. از طرف دیگر ایران خواستار لغو کامل و حقوقی تحریم‌هاست.
اگر سری به رسانه‌ها نیز بزنیم، خبرگزاری رویترز معتقد است توافق قبل از تابستان غیرممکن است، در حالی که منابع ایرانی می‌گویند در صورت انعطاف آمریکا درخواست حذف کامل غنی‌سازی، امکان رسیدن به توافق وجود دارد.
تأثیرات اقتصادی احتمالی توافق می‌تواند در ابتدا افزایش صادرات نفت به ۲ میلیون بشکه در روز بدون محدودیت، همچنین آزاد شدن حدود ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده‌باشد، در ادامه جبران کمبود نقدینگی و سرمایه در بازار و بستر مناسب برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی از آمریکا، اروپا و خاورمیانه و در پی آن رشد بازار بورس و ثبات بیشتر نرخ ارز خواهد بود
اما در صورت تحقق سناریوی عدم توافق همانطور که در مقالات پیشین نیز اشاره کردیم شاهد کاهش بیشتر صادرات نفت و درآمدهای ارزی و به دنبال آن تشدید کسری بودجه دولت خواهیم بود.
همچنین با کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ارزش ریال کاهش یافته و افزایش نرخ دلار اتفاق خواهد افتاد. همچین باید انتظار تشدید تورم و فشارهای اجتماعی و احتمال بروز ناآرامی‌های اجتماعی گسترده‌تر از دوره‌های قبلی را باید داشت.
اکنون باید دید آیا آمریکا از مواضع افراطی خود درباره غنی‌سازی کوتاه می‌آید یا ایران حاضر به تعدیل مواضع خود خواهد بود. در هر صورت، این تصمیمات تاثیر مستقیمی بر بازارهای مالی خواهد داشت. امیدواریم از این تحلیل استفاده کرده باشید، مطمئن باشید ما همچنان همراه شما خواهیم بود تا بهترین تصمیمات مالی را اتخاذ کنید.
