درس‌های اقتصادی دبی و رهبری شیخ محمد

اقتصاد چندبعدی دبی و کاهش وابستگی به نفت

یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای شیخ محمد بن راشد، تغییر ساختار اقتصادی دبی از یک اقتصاد مبتنی بر نفت به اقتصادی چندبعدی و پایدار است. در حالی که بسیاری از کشورهای منطقه هنوز وابستگی بالایی به درآمدهای نفتی دارند، دبی توانست با برنامه‌ریزی دقیق، سهم نفت را در تولید ناخالص داخلی خود به کمتر از ۵ درصد کاهش دهد.

تمرکز بر تجارت و خدمات

دبی از همان دهه ۱۹۸۰ به‌تدریج به یک هاب تجاری و مالی بین‌المللی تبدیل شد. ایجاد مناطق آزاد مانند Jebel Ali Free Zone (JAFZA) باعث شد شرکت‌های خارجی بدون پرداخت مالیات و با مالکیت کامل فعالیت کنند. این سیاست، موجی از سرمایه‌گذاری‌های خارجی را وارد کشور کرد.
علاوه بر آن، توسعه زیرساخت‌های بندری و هوایی باعث شد دبی به یکی از مهم‌ترین نقاط ترانزیت کالا در جهان تبدیل شود. بندر جبل‌علی امروزه یکی از بزرگ‌ترین و پررفت‌وآمدترین بنادر خاورمیانه است.

گردشگری به‌عنوان موتور رشد

گردشگری یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد جدید دبی است. از افتتاح برج خلیفه گرفته تا پروژه‌های عظیم مانند The Palm Jumeirah و Dubai Mall، همه این‌ها با هدف جذب گردشگران طراحی شدند.
در سال‌های اخیر، دبی سالانه بیش از ۱۶ میلیون گردشگر بین‌المللی جذب کرده و در میان پنج مقصد برتر گردشگری جهان قرار گرفته است. صنعت گردشگری نه‌تنها اشتغال‌زایی کرده، بلکه با رونق بخش‌های حمل‌ونقل، هتل‌داری، رستوران‌داری و خدمات مالی، اقتصاد محلی را متحول کرده است.

تنوع در بخش‌های نوین اقتصادی

در دهه اخیر، دبی تمرکز ویژه‌ای بر فناوری‌های نوین، انرژی‌های تجدیدپذیر، آموزش و اقتصاد دیجیتال داشته است. پروژه‌هایی مانند Dubai Clean Energy Strategy 2050 و Dubai Blockchain Strategy نشان می‌دهند که این شهر به‌دنبال تبدیل شدن به یکی از هوشمندترین و سبزترین شهرهای جهان است.
علاوه بر آن، رشد استارتاپ‌ها در حوزه‌های فین‌تک، لجستیک و هوش مصنوعی باعث شده دبی در مسیر تبدیل به «دره سیلیکون خاورمیانه» قرار گیرد.

درس‌هایی از مدل توسعه دبی برای ایران

دبی در کمتر از پنج دهه مسیری را طی کرده که بسیاری از کشورها در یک قرن هم به آن نرسیده‌اند. اما این موفقیت تصادفی نبوده است؛ بلکه نتیجه‌ی ترکیبی از تصمیم‌گیری‌های جسورانه، سیاست‌گذاری‌های منعطف و دیدگاه بلندمدت بوده است. از این مسیر می‌توان درس‌های مهمی برای اقتصاد ایران استخراج کرد.

۱. نگاه جهانی به‌جای محدودیت داخلی

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مدل دبی، جهانی اندیشیدن و محلی عمل کردن است. در حالی که بسیاری از کشورها به دنبال حفاظت از بازار داخلی خود هستند، دبی برعکس عمل کرد: با باز کردن درهای خود به روی سرمایه‌گذاران خارجی، از دانش، سرمایه و شبکه‌های بین‌المللی آن‌ها بهره گرفت.
در ایران نیز می‌توان با اصلاح سیاست‌های سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه در حوزه‌های فناوری، گردشگری و انرژی‌های نو، از همین الگو استفاده کرد.

۲. ثبات در تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری

یکی از رموز موفقیت دبی، ثبات مدیریتی و استمرار سیاست‌ها بوده است. در دبی، هر طرح اقتصادی یا زیرساختی، با هدف بلندمدت و برنامه‌ریزی دقیق اجرا می‌شود؛ تغییری در دولت یا شرایط، مسیر کلان کشور را عوض نمی‌کند.
در مقابل، در ایران یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد، ناپایداری در قوانین و سیاست‌هاست؛ قوانینی که مدام تغییر می‌کنند و ریسک سرمایه‌گذاری را بالا می‌برند. تجربه دبی نشان می‌دهد که اعتماد سرمایه‌گذار، از ثبات می‌آید، نه از شعار.

۳. تمرکز بر زیرساخت به‌عنوان پایه توسعه

دبی از ابتدا می‌دانست که بدون زیرساخت قوی، هیچ اقتصادی رشد نخواهد کرد. توسعه‌ی بندر جبل‌علی، فرودگاه بین‌المللی دبی و شبکه حمل‌ونقل شهری مانند مترو و بزرگراه‌ها، بستر جذب سرمایه و گردشگر را فراهم کرد.
در ایران نیز، اگرچه ظرفیت‌های عظیمی در انرژی، نیروی انسانی و منابع طبیعی وجود دارد، اما ضعف زیرساختی در حمل‌ونقل، لجستیک و فناوری اطلاعات، مانع شکوفایی بسیاری از فرصت‌ها شده است.

۴. اعتماد به بخش خصوصی واقعی

یکی دیگر از تفاوت‌های مهم میان دبی و بسیاری از کشورهای منطقه، نقش واقعی بخش خصوصی در اقتصاد است. دولت دبی نقش تسهیل‌گر دارد، نه تصدی‌گر. در مقابل، در ایران همچنان بخش بزرگی از اقتصاد در دست نهادهای شبه‌دولتی است که رقابت را برای بخش خصوصی سخت کرده‌اند.
مدل دبی نشان می‌دهد که با کاهش تصدی‌گری دولت و افزایش شفافیت اقتصادی، می‌توان رشد بخش خصوصی را شتاب داد و کارایی بازار را افزایش داد.

۵. آینده‌نگری و سازگاری با تغییرات جهانی

از هوش مصنوعی تا انرژی سبز، دبی همیشه چند قدم جلوتر از زمان خود حرکت کرده است. این شهر نه‌تنها خود را با تغییرات جهانی وفق داده، بلکه در بسیاری از موارد پیشرو بوده است.
برای ایران، این یعنی ضرورت سرمایه‌گذاری جدی بر آینده اقتصاد دیجیتال، انرژی‌های پاک، آموزش و فناوری — حوزه‌هایی که می‌توانند اقتصاد کشور را از نوسانات نفت و تحریم‌ها نجات دهند.