چند روز پیش در پایان هفته اول اردیبهشت ماه خبری ناگواز از فاجعه‌ای در بندرعباس شنیدیم، که همه مان را در شوکی جدید فرو برد، یک انفجار مهیب در اسکله شهید رجائی بزرگترین پایانه بندری ایران، که خیلی از هموطنانمان را در جنوب و سپس کل ایران داغدار کرد.
تیم MHS ضمن ابراز تسلیت و همدردی با هموطنان عزیزمان در بندرعباس آرزوی سلامتی برای بازماندگان این حادثه غم انگیز را دارد. امید است که هر چه زودتر وضعیت این شهر و مردمان آن به حالت عادی بازگردد و مردم شریف بندرعباس و ایران بتوانند این اتفاق سیاه را از یاد ببرند.
این حادثه بزرگ که هنوز علت و مسئولیت آن به طور واضح مشخص نشده و در حال بررسی است، خسارات قابل توجهی به زیرساخت‌های این اسکله وارد کرد، به دلیل اهمیت بالا و حیاتی که بندرعباس در جریان تجارت خلیج فارس دارد بلافاصله نگرانی‌هایی درباره تأثیر این اتفاق بر اقتصاد ایران نیز ایجاد شد.
طبیعتا با توجه به نقش استراتژیک این اسکله در صادرات و واردات، این رویداد میتواند پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی بر بخش‌های مختلف اقتصادی کشور داشته باشد و چالش های بزرگی بسازد.
امروز قصد داریم درباره اهمیت این بندر و پیامدهای اتفاقی که رخ داده است بر اقتصاد کشور صحبت کنیم.
بندر شهید رجایی کجاست؟
بندر شهید رجایی واقع در منطقه ویژه اقتصادی بندر عباس است که یکی از مهمترین بنادر ایران محسوب میشود، و نقش کلیدی در اقتصاد کل کشور دارد. این بندر بزرگترین بندر تجاری ایران است و با سهم بیش از ۵۰٪ از تجارت دریایی ایران، اصلی‌ترین مسیر ورود و خروج کالاهای اساسی از جمله غلات، دارو، کالاهای مصرفی و مواد اولیه برای صنایع است. این بندر همچنین نقش بسیار مهم و استراتژیکی در صادرات محصولات پتروشیمی، معدنی و کشاورزی ایران به خارج از کشور دارد. و هرگونه اختلال در عملکرد آن میتواند زنجیره تأمین کشور را با چالش های زیادی مواجه کند.
اهمیت اسکله رجایی
به صورت کلی در کشورهای مختلف ترانسپورتیشن یا حمل و نقل یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین بخش‌ها و صنعت‌هاست که به صورت مستقیم روی اقتصاد تاثیر می‌گذارد. این بخش همچنین بصورت کاملا مستقیم روی تورم هر کشور نیز تاثیر دارد، زیرا زمانی که هزینه سوخت و هزینه حمل و نقل و زحمت واردات افزایش یابد این هزینه به طبع از روی دوش شرکت وارد کننده و حمل و نقل به روی دوش خریداران انتقال پیدا میکند و به دنبال آن باعث افزایش قیمت‌ها و تورم در بازار میشود.
به طبع اسکله شهید رجایی نیز به عنوان بزرگترین و پیشرفته ترین بندر تجاری ایران، از اهمیت ویژه‌ای برای کشور برخوردار است.
این بندر در میان ۳۵۰۰ بندر مهم جهان، رتبه پنجاه و نهم را دارد و حدود ۸۰ درصد از حمل و نقل‌های کانتینری داخل این بندر صورت می‌گیرد. در سال گذشته حدود ۹ میلیارد دلار صادرات از بندر شهید رجایی به حدود ۸۰ کشور مختلف اتفاق افتاده است، این آمار به خوبی نشان میدهد که این بندر تا چه اندازه از اهمیت بالایی برخوردار است.
بندرعباس در مسیری استراتژیک قرار دارد که به نحوی آسیا را به اروپا متصل میکند، به همین علت وجود این بندر جایگاه ایران را در تجارت جهانی ارتقا میدهد.
ارتباط بندرعباس با راه‌آهن سراسر کشور و جاده های اصلی، باعث به وجود آمدن امکان حمل ونقل چندوجهی یعنی هم دریایی، هم ریلی و هم جاده ای شده است.
همچنین این بندر از نظر اشتغال‌زایی نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم ده‌ها هزار شغل ایجاد کرده و باعث رونق صنایعی مانند انبارداری و حمل و نقل و … شده است. به همین دلیل منطقه ویژه اقتصادی بندر عباس، سرمایه گذاری های داخلی و خارجی را جذب کرده و به رشد اقتصادی استان هرمزگان و کل کشور کمک کرده است.
اما بیایید به اتفاقی که افتاد نگاهی بیندازیم و پیش بینی کنیم که وقوع این حادثه در کوتاه مدت و بلند مدت چه تاثیری بر اقتصاد ایران و تورم و همچنین بر حمل و نقل دریایی و بطور کلی بر تجارت دریایی ایران خواهد داشت.
تاثیرات کوتاه مدت و بلند مدت انفجار و آتش‌سوزی بندرعباس بر اقتصاد
اگر اول از همه از تجارت دریایی را بررسی کنیم، بعد از وقوع این انفجار مهیب عملیات بارگیری و تخلیه کالاها و هدایت کشتی ها به مشکل خورد و به طور موقت متوقف شد. کشتی‌ها به بنادر جایگزین بوشهر، بندر امام خمینی یا چابهار هدایت شدند. که این موضوع طبعا باعث تاخیر در تحویل کالاهای وارداتی و افزایش هزینه‌های نگهداری و حمل و نقل خواهد شد.
پس به دنبال این اتفاق قیمت برخی کالاهای وارداتی به دلیل نگرانی از کمبود احتمالی، تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. به عبارتی همانطور که قبلا هم در قالب یکی از قوانین عرضه و تقاضا توضیح دادیم با کاهش عرضه قیمت ها بالا می‌روند.
اگرچه که بخش عمده ای از صادرات نفت ایران از طریق خارک (از جزایر توابع بوشهر) انجام میشود، اما برخی از محموله‌های پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی هم از بندر عباس صادر می‌شوند. پس اختلال در اسکله رجایی میتواند بر حجم صادرات این محصولات نیز تاثیر منفی بگذارد.
پس فهمیدیم به دنبال این اتفاق واردات کالا کاهش پیدا میکند و کاهش پیدا کردن آن یعنی افزایش قیمت و بعد افزایش تورم روی یک سری کالاهای وارداتی، همچنین در بسیاری از بخش ها صادرات ما نیز کاهش پیدا خواهد کرد و این کاهش صادرات مخصوصا در زمینه‌های پتروشیمی و نفتی باعث اختلال در درآمد خواهد شد. تاخیر در ترانزیت کالا (در یک تعریف کلی به جابجایی کالاهای گمرک نشده که از یک گمرک به گمرک دیگر منتقل می شود ترانزیت می گویند.) به کشورهای همسایه مانند پاکستان و تعدادی از کشورهای آسیای میانه نیز از دیگر مشکلات پیش‌رو می‌باشد.
در کنار آنچه گفتیم آتش‌سوزی و موج انفجار خسارت بسیار شدیدی به این بندر وارد کرده است، چه از نظر زیرساخت‌ها، چه از نظر ریلی تخریب بسیار بزرگی رخ داده و خود همین موضوع یکی از نکات کلیدی این اتفاق است.
دولت و شرکت‌های بندری در طول چند روز و چند ماه آینده باید هزینه‌های قابل توجهی را برای بازسازی اسکله و تجهیزات آسیب‌دیده بپردازند، که این موضوع می تواند باعث شود که بودجه توسعه زیرساخت‌های دیگر صرف جبران این خسارات شود.
به غیر از تاثیراتی که اکنون لمس می‌کنیم و کاهش سهم ایران در صادرات و واردات در خاورمیانه، در بلند مدت نیز ممکن است با چالش‌های دیگری روبه رو شویم.
خب طبیعی است که تکرار چنین حوادثی میتواند اطمینان سرمایه‌گذاران و تاجران خارجی را خدشه دار کند و آنها را نسبت به امنیت و میزان مسئولیت پذیری در حفظ و انتقال دارایی‌هایشان بدگمان کند. کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران بین المللی، ورود پول و سرمایه در بخش حمل‌ونقل دریایی را تحت تاثیر مستقیم قرار می دهد.
همچنین اگر این انفجار به عوامل خارجی یا سیاسی و هسته‌ای نسبت داده شود، ممکن است تنش‌های ژئوپلیتیکی منطقه را افزایش دهد و بر روابط اقتصادی ایران با دیگر کشورها تأثیر جدی بگذارد، آن هم در شرایط حساس کنونی که ایران در حال مذاکره با آمریکاست چنین اتفاقاتی ممکن است اوضاع را پیچیده تر کند.
کاهش موقت ترانزیت کالا، افزایش هزینه‌های تجاری و خدشه دار شدن اعتماد بین‌المللی تنها بخشی از پیامد های این انفجار هستند در ادامه احتمالا افزایش قیمت دلار، کاهش ارزش ریال و سهام برخی از شرکت ها نیز جز موارد نگران کننده هستند.
تأثیرات بر قیمت طلا، دلار و سهام
در میان مدت اگر راه‌حل مناسبی برای صادرات از بنادر جایگزین در نظر گرفته نشود، درآمد ارزی کشور کاهش میابد و فشار بر ذخایر ارزی زیاد میشود و کاهش ارزش ریال را بیش از پیش شاهد خواهیم بود.
در ایران قیمت طلا و دلار ارتباط مستقیمی با هم دارند، پس افت ارزش ریال و افزایش قیمت دلار ممکن است باعث صعودی شدن روند قیمت طلا نیز بشود.
از سوی دیگر در شرایطی که وضعیت اقتصادی در حالت بی‌ثبات قرار دارد، سرمایه‌گذاران ممکن است تمایل پیدا کنند که سرمایه خود را از بازار سهام خارج کنند و به سمت بازار طلا به عنوان یک دارایی امن تر حرکت کنند، همین موضوع باعث افزایش تقاضا برای طلا و افزایش قیمت این فلز گرانبها می شود.
البته که سهام شرکت‌هایی که در حوزه کشتیرانی و حمل و نقل و انبارداری فعال هستند نیز دچار کاهش قیمت می‌شوند. همچنین سهام شرکت هایی که تجارت یا تولیدات آنها وابسته به واردات مواد اولیه از این بندر است نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
از طرف دیگر شرکت‌هایی که به صادرات متکی هستند نیز دچار افت درآمد و به دنبال آن کاهش ارزش سهام خواهند شد.
اگر این اختلال باعث شود که سرمایه‌گذاران داخلی نگران رشد اقتصادی شوند، سرمایه‌شان را به سمت بازار های خارج از کشور یا خرید دلار و طلا حرکت می‌دهند که این اتفاق هم میتواند باعث خروج ارز و سرمایه از کشور شود هم بازار طلا را با یک جهش جدید مواجه میکند.
گذشته از همه اینها در بلند مدت احتمالا شاهد افزایش نرخ بیمه کشتی‌ها و کالاهای عبوری از بندر عباس نیز خواهیم بود، که باعث افزایش هزینه کالاهای عبوری از این بندر خواهد شد.
تاثیرات همه این اتفاقات بر میزان اشتغال نیز قابل توجه است.
با توقف واردات و صادرات از این اسکله بسیاری از کارگران روزمزد و فصلی از کار بیکار خواهند شد، همچنین ممکن است شرکت های ترخیص کالا، حمل و نقل و انبار داری ساعات کاری کمتری داشته باشند یا در کوتاه مدت مجبور به تعدیل نیرو شوند.
کاهش ارزش سهام برخی از شرکت های وابسته به واردات و صادرات کشور ممکن است تقاضای استخدام نیروی های جدید را کاهش دهند یا در پرداخت حقوق به کارگران دچار مشکل شوند.
متاسفانه بسیاری از کسب و کارهای کوچک محلی نیز که وابسته به رفت و آمد های اسکله بودند، مثل رستوران ها، فروشگاه ها، خدمات حمل و نقل و … در کوتاه مدت دچار کاهش درآمد خواهند شد.
البته که پروژه های بازسازی اسکله و تجهیزات آسیب دیده میتوانند در میان مدت باعث ایجاد شغل های جدید در بخش‌های ساخت و ساز و ایمنی بشوند. امید است با بهبود زیرساخت های جدید و افزایش ایمنی آن، بهره‌وری و اشتغال در آیندا تقویت شود.
حال باید دید که دولت و نهادهای مرتبط ضمن بررسی علت حادثه و تقویت امنیت بندرها چه برنامه‌ریزی برای جبران اختلال های ایجادشده انجام خواهند داد، هرچقدر سرعت بازسازی زیر ساخت ها بالاتر باشد تورم ناشی از کاهش واردات و صادرات در بلند مدت کمتر خواهد بود، باید منتظر ماند و دید که آیا با درست کردن زیرساخت‌ها میتوانند از آسیب‌های بزرگتر جلوگیری کنند یا خیر؟
بروز اینچنین حوادثی باید مسئولین و دولت را به فکر بالا بردن امنیت بنادر، و همچنین تقویت پتانسیل سایر بنادر کشور از جمله بندر چابهار و بندر امام خمینی بیندازد.
تیم MHS ضمن ابراز همدردی با هموطنان عزیزمان در بندرعباس آرزوی سلامتی برای بازماندگان این حادثه غم انگیز را دارد، امید است که هر چه زودتر وضعیت این شهر و مردمان آن به حالت عادی بازگردد و مردم شریف بندرعباس و ایران بتوانند این اتفاق سیاه را از یاد ببرند. مطمئن باشید که در هر شرایط در کنار شما هستیم.
